Hoe bevorder je het leren met je klassenopstelling?

Het laatste halfjaar heb ik veel colleges bijgewoond en het viel mij op dat veel docenten interactie met en tussen de studenten op gang willen brengen maar daar helaas niet altijd in slagen. Heb jij ook de ervaring dat studenten soms slecht in beweging te krijgen zijn?  Er kunnen allerlei redenen zijn waardoor een groep stil en passief blijft. Eén van de oorzaken kan te maken hebben met de klassenopstelling oftewel in welke positie de tafels en stoelen staan. Als docent kun je met de klassenopstelling namelijk invloed uitoefenen op het leerklimaat en dus op het activeren en het leren van je studenten.

Vaak tref ik klaslokalen aan waar de tafels en stoelen rommelig en tamelijk willekeurig zijn neergezet en waarbij de docent zijn college start vanuit deze positie. Een gemiste kans. Een goede klassenopstelling bevordert leren in een goede sfeer en is daarmee een belangrijk ingrediënt voor een positief leerklimaat. Denk van tevoren goed na over wat de functie of het doel van (een onderdeel) van je les is en pas daar de vorm van de opstelling van de tafels en stoelen op aan. Wil je bijvoorbeeld dat veel studenten aan het woord komen rondom een onderwerp dan past een andere opstelling dan als jij veel gaat uitleggen of toelichten. Er zijn drie basisopstellingen.

Opstelling 1 De bus

De meeste lokalen hebben een busopstelling. De tafels en stoelen staan verdeeld in drie rijen van twee tafels achter elkaar voor het bord. Deze opstelling zet studenten in een luisterstand en functioneert het beste op die momenten dat je als docent autoriteit pakt of nodig hebt zoals bij uitleg en/of uitgebreide instructie. Daarnaast kunnen studenten bij deze vorm ook goed zelfstandig of in duo’s in duo’s werken. Een nadeel van deze opstelling is dat je vaak niet goed het hele overzicht over de groep hebt, omdat je bijvoorbeeld niet ziet en hoort wat er achterin de klas gebeurt. Studenten kunnen achter in de klas makkelijk andere dingen doen.

Opstelling 2 De carré

Bij een carré-opstelling staan de tafels en stoelen naast elkaar in een U voor het bord. Deze vorm functioneert goed als je wilt dat studenten individueel aanspreekbaar zijn en ook elkaar goed kunnen zien en horen. Deze opstelling bevordert het uitwisselen met elkaar. Als docent ben je meer onderdeel van de groep, zeker als je gaat zitten en je hebt een goed overzicht op wat er gebeurt. Een nadeel is dat je grote groepen (20 of meer) vaak niet in deze opstelling kwijt kunt in een lokaal en dat de studenten aan de zijkant niet altijd het bord kunnen zien.

Opstelling 3 De groepjes

Soms wil je graag dat de studenten in groepjes werken en dit kun je bevorderen door de tafels en stoelen in de juiste groepsgrootte te zetten. Studenten zijn dan gericht op elkaar en kunnen samen aan de slag. Als de groepssamenstelling al gegeven is, bijvoorbeeld bij projectgroepen of leerteams, dan gaan de studenten vaak snel in hun groep zitten. Als dit nog niet het geval is, is het handig om aan te geven wie waar moet gaan zitten of de studenten te nummeren. Een nadeel van deze opstelling is dat zij niet bevorderlijk is voor klassikale uitleg of terugkoppeling. Meestal zit een aantal studenten met de rug of zijkant naar het bord toe. Bovendien bevordert deze opstelling kletsen in de groepen.

Ik zie de meeste lokalen in busopstelling staan, terwijl de functie van de les of leeractiviteiten die de docent voor ogen heeft vaker om een carré-opstelling vraagt. Denk aan werkcolleges waarbij je wilt dat er discussie of gesprek tussen de studenten plaatsvindt over bijvoorbeeld de nabespreking van een opdracht of wanneer er feedback gegeven wordt op werk.

Vaak heb je geen tijd bij de start van je college om ook nog eens met tafels en stoelen te gaan schuiven. De oplossing is om het de studenten zelf te laten doen waardoor er direct veel dynamiek is. Ik maak er soms een wedstrijd van (‘kijken of jullie de tafels en stoelen binnen 2 minuten in een U kunnen zetten’).

Ben je dus bewust van je klassenopstelling en differentieer afhankelijk van het doel van je college. Je kan dus ook in je college de opstelling wisselen als je naar een andere leeractiviteit gaat.